Nơi ấy ngày xưa… san sát nhà chồ

Đến Nha Trang hôm nay, đứng trên cầu Trần Phú nhìn về phía cầu Xóm Bóng, nhiều du khách không giấu được cảm xúc trước bức tranh thiên nhiên tươi đẹp với dòng sông Cái êm đềm đổ về biển. Ở phía xa kia, Tháp Bà Ponagar đầy cổ kính, trầm mặc hiện lên trong nắng vàng cùng màu xanh của cây lá. Ít ai biết rằng, 25 năm trước, nơi này (người dân Nha Trang gọi với cái tên chung là Xóm Cồn) là địa điểm ô nhiễm môi trường trầm trọng.

Nhà chồ ở Xóm Cồn ngày xưa. Ảnh: Internet

Người dân Xóm Cồn ngày ấy phần lớn sống bằng nghề đi biển. Hai bên bờ từ cầu Xóm Bóng về phía cửa sông, trừ một số ngôi nhà xây, còn lại là những nhà chồ hay bán chồ nằm san sát nhau của hàng trăm hộ gia đình sống chật chội, chen chúc. Đặc điểm của nhà chồ là sự tạm bợ; mái và vách lợp bằng đủ loại vật liệu, có khi bằng tôn, khi bằng bìa cứng, ni lông hay các loại vật dụng khác. Sàn làm bằng ván; trụ nhà là những cây cọc gỗ đóng xuống nước, thấp, cao, chằng chịt. Ở nhiều chỗ, đi từ nhà này sang nhà kia, hoặc đi từ giường ngủ xuống bếp, người ta chỉ sử dụng những tấm ván lót để bước. Gập ghềnh, xiêu vẹo, những căn nhà chồ ven sông Cái mong manh trước sóng gió, vào mùa mưa bão luôn đe dọa đến tính mạng người dân. Nhưng “nỗi ám ảnh” của lòng sông và của biển cả đó là phải “gánh” gần như tất cả rác và chất thải sinh hoạt của hàng ngàn con người đang sinh sống trên các ngôi nhà nhỏ ấy. Phía bờ bắc cửa sông (thuộc phường Vĩnh Thọ), lúc bấy giờ còn có bến cá Cù Lao, nơi hàng ngày thuyền bè đánh cá của ngư dân trong khu vực ra vào buôn bán hải sản, đổ nước thải xuống sông, làm cho sự ô nhiễm càng tăng thêm. Tình trạng trên đã gây ra phản cảm đối với người dân và du khách.

Là phóng viên, tôi có không ít lần đến Xóm Cồn để viết bài về sự xâm thực của biển, về giáo dục, y tế, bảo vệ môi trường nên hiểu rất rõ điều đó... Tiếp xúc với các hộ dân sống trên những ngôi nhà chồ, chúng tôi cảm nhận được sự khó khăn của bà con. Một căn nhà với không gian nhỏ hẹp, nhưng có tới hai hoặc nhiều thế hệ cùng sinh sống. Một số trường hợp có cuộc sống rất bấp bênh vì người thân mất ngoài biển khi đi đánh cá gặp bão. Về vệ sinh môi trường, nhiều người cho biết, việc đổ chất thải xuống sông, xuống biển là điều không nên làm nhưng do hoàn cảnh, họ không còn cách nào khác.

Làm thế nào để giúp người dân tránh được rủi ro, cải thiện cuộc sống trước cảnh phải ở trong những ngôi nhà tạm bợ, đồng thời tạo nên môi trường sạch, đẹp của một thành phố du lịch đó là trăn trở của lãnh đạo tỉnh và TP. Nha Trang trong nhiều năm. Nhiều cuộc họp đã bàn đến vấn đề này nhưng mãi tới năm 1998, thực hiện Chương trình Phát triển kinh tế - xã hội giai đoạn 1995 - 2000, trong đó song song với việc xây cầu Trần Phú, mở con đường ven biển nối đường Trần Phú ra khu vực Đồng Đế, công tác giải tỏa ở Xóm Cồn mới được tiến hành. Dù gặp không ít khó khăn nhưng qua vận động, bà con trong khu vực đã đồng ý nhận đền bù, chuyển về sống tại các khu tái định cư như Song Thủy, Hòn Rớ… Vào ngày 2-9-2002, cầu Trần Phú được khánh thành và tiếp đó, hai bờ kè dọc theo hai bên cửa sông cũng lần lượt được xây dựng. Hình ảnh những ngôi nhà chồ lùi dần vào ký ức, thay vào đó là một bức tranh mới với diện mạo đầy sức sống. Dòng sông Cái từ đây đã thành tuyến du lịch đường sông hấp dẫn, đón du khách ngược xuôi giữa đôi bờ phủ kín màu xanh của các vườn cây trái để đến với những vùng quê yên bình.

Khu vực cửa sông Cái ngày nay. Ảnh: G.C